metoda komunikacji AAC




Alternatywne i wspomagające metody komunikacji   grupa metod mających na celu umożliwienie komunikowanie się osobom, które nie posiadają umiejętności mowy, bądź posiadają ją w stopniu uniemożliwiającym satysfakcjonującą komunikację.






Wyróżnia się trzy grupy użytkowników AAC:
1.    Osoby z zaburzeniami ekspresji językowej – do tej grupy należą osoby, które rozumieją mowę innych, ale same nie mogą mówić
Tutaj celem AAC jest zapewnienie takiego sposobu porozumiewania się, który stałby się stałym sposobem ekspresji językowej.
2.    Osoby wymagające języka alternatywnego – w tej grupie znajdują się takie osoby, które mają poważne problemy z rozumieniem mowy; tutaj komunikacja alternatywna jest podstawowym sposobem porozumiewania się
Celem AAC jest stworzenie możliwości nauki rozumienia i używania alternatywnego środka komunikacji bez potrzeby stosowania mowy werbalnej.
3.    Osoby wymagające wsparcia językowego –do tej grupy należą osoby, które posługują się mową werbalną, ale wyrazistość ich wypowiedzi jest mocno ograniczona – tutaj AAC ulepsza ekspresję językową.
Użytkownikami AAC mogą być nie tylko dzieci, ale również osoby dorosłe. W poniższym artykule skoncentruję się na wspomagających i alternatywnych metodach komunikacji stosownych u dzieci.


RODZAJE ZNAKÓW STOSOWANYCH W AAC
1.    znaki przestrzenno – dotykowe
system symboli jednoznacznych
miniatury i znaki trójwymiarowe adaptowane
alfabet punktowy do dłoni
2.    znaki manualne
gesty naturalne
znaki manualne MAKATON
KOGHAMO
Język migowy
Alfabet palcowy (daktylografia)
3.    Znaki graficzne
PIC – znane jako Piktogramy w Polsce
PCS
System symboli BLISS
Znaki graficzne MAKATON
Rysunki
Litery, sylaby, wyrazy
Poniżej opiszę krótko rodzaje znaków, które stosuję w terapii komunikacji alternatywnej i wspomagającej.
Program Rozwoju Komunikacji MAKATON  – jest to system prostych gestów i znaków graficznych, które służą do porozumiewania się; przeznaczony jest dla osób, które w niewielkim stopniu posługują się mową werbalną lub nie mówią w ogóle, ponadto słabo rozumieją wypowiedzi słowne. Przed nauką Makatonu, dziecko powinno osiągnąć określony poziom rozwoju i umiejętności takich jak: naśladowanie, intencjonalność zachowań, czy zapamiętywanie oraz odtwarzanie gestów. Do nauki Makatonu potrzebna jest również dosyć dobra sprawność rąk i palców oraz dobra koordynacja wzrokowo – ruchowa. Gesty w Maktonie wspomagają słowne porozumiewanie się (stosuje się jednocześnie z mową). Gesty wzmacniają komunikat przekazywany przez dziecko lub wypowiedź kierowaną do dziecka. Oprócz gestów, Makaton zawiera również znaki graficzne – są one potrzebne tym dzieciom, które nie są w stanie wykonać określonego gestu – w takiej sytuacji wskazują symbol graficzny. Autorem polskiej wersji Makatonu jest dr Bogusława Kaczmarek.

gesty Makatonu      symbole Makatonu

               
PIC – Pictogram Ideogram Communication, w Polsce znane jako Piktogramy . Piktogramy to system znaków obrazkowych – białe znaki na czarnym tle. Piktogramy są odpowiednie dla osób ze słabym rozumieniem mowy, które potrzebują określonej ilości słów do porozumiewania się, bez stosowania złożonych struktur językowych. Za pomocą piktogramu, dziecko może przekazać pojedynczą informację, np. czym chce się bawić, jak również może przekazywać bardziej złożone informacje za pomocą tablic komunikacyjnych stworzonych z piktogramów. Każdy piktogram posiada podpis, co jest ułatwieniem dla osoby rozmawiającej z użytkownikiem AAC. Piktogramy w prosty i przejrzysty sposób przedstawiają treść, mają prostą formę graficzną, a duży kontrast umożliwia szybką percepcję wzrokową obrazka. Wszystkie piktogramy są podzielone na 26 kategorii słownych, opisujących całą otaczającą rzeczywistość: postaci, części ciała, odzież/ rzeczy osobiste, przedmioty z otoczenia, kuchnia, łazienka, żywność, owoce i warzywa, zwierzęta, zabawki, ogród, pogoda, muzyka, sport/ czas relaksu, uczucia, zawody, środki transportu, miejsca, czynności, uroczystości/ święta, właściwości/ cechy, pozycje/ kierunki, liczby, różne, programy tv, pytania. Piktogramy są wskazane dla dzieci upośledzonych umysłowo, czy dla dzieci z zaburzeniami percepcji wzrokowej.

                                             

PCS  – Picture Communication Symbols – system kolorowych symboli, które ukazują obrazkowo znaczenie słowa, zwyczajowo używanej frazy, zwrotu grzecznościowego, np. „Udało się”/”Dziękuję”/”Poproszę”. PCS zwierają sporo pojęć abstrakcyjnych. Część symboli posiada różne warianty danego słowa czy wyrażenia – jest wersja mniej i bardziej abstrakcyjna. PCS można zatem dostosować do poziomu intelektualnego rozwoju dziecka. Symbole PCS zawierają wszystkie części mowy, można z nich tworzyć wypowiedzi mniej lub bardziej złożone. System symboli PCS zawiera program komputerowy Boardmaker  czy Speaking Dynamically Pro .
         
                                             

CZYNNIKI WARUNUKUJĄCE PRAWIDŁOWĄ KOMUNIKACJĘ Z DZIECKIEM UŻYWAJĄCYM AAC

•    motywowanie dziecka do rozmów przy użyciu pomocy do porozumiewania się
•    stwarzanie dziecku możliwości dokonywania wyborów
•    utrzymywanie z dzieckiem kontaktu wzrokowego, rozmawiamy twarzą w twarz
•    używanie gestykulacji i ekspresji mimicznej w czasie rozmowy
•    zwracanie uwagi na niewerbalne komunikaty dziecka: wzrok, gesty, mimikę
•    prowadzenie konwersacji: zadajemy dziecku pytania, odpowiadamy na pytania zadawane przez dziecko
•    dawanie dziecku czasu na udzielenie odpowiedzi
•    zawsze czekamy na odpowiedź dziecka
•    używamy pytań zamkniętych, np. Fajnie było na zajęciach?, ale przede wszystkim otwartych, w których dziecko ma możliwość wyboru, np. Co chcesz jeść?
•    nie ukrywajmy problemów ze zrozumieniem odpowiedzi dziecka „Czy mówisz, że chcesz bawić się …..?”
•    pomagajmy dziecku osadzać jego komunikaty w czasie: „Mówisz o tym, co się wydarzyło?”; „Mówisz o tym co będzie się dziać”
•    zawsze pytajmy dziecko, czy skończyło już mówić

ZALETY STOSOWANIA AAC
•    dziecko lepiej rozumie świat i to co do niego mówimy, dzięki temu czuje się bezpieczniej
•    dziecko dokonuje wyborów, dzięki temu jest niezależne i samodzielne
•    dziecko może wyrażać swoje prośby i potrzeby; być lepiej rozumianym przez inne osoby
•    dziecko może rozmawiać nie tylko z mamą/tatą, ale też  np. ze swoim terapeutą – poszerza się  w  ten sposób krąg partnerów komunikacyjnych
•    rozwija się poznawczo – poznaje nowe rzeczy, zdobywa nowe informacje
•     dziecko może mówić nam o tym co było lub o tym co będzie – może nam opowiedzieć o swoich urodzinach; o wycieczce do ZOO
•    może zadawać nam pytania
•    może aktywnie uczestniczyć w sytuacjach komunikacyjnych; nie pozostaje bierne
•    symbole AAC są idealnym sposobem na pokazanie dziecku, że jego sposób komunikacji „działa” i  w ten sposób motywować dziecko do mówienia
•    symbole AAC są pomocne dla dzieci, które mówią słabo; pomagają w byciu zrozumianym
•    symbole AAC wzmagają gotowość i motywację komunikacyjną
•    na końcu, w sytuacji braku pojawienia się mowy, są one alternatywą  dla komunikacji

Badania różnych użytkowników AAC (dzieci z mózgowym porażeniem, zespołami genetycznymi, autyzmem) potwierdzają, że zapewnienie dziecku wspomagającej komunikacji prowadzi do pojawienia i poszerzenia się mowy czynnej. Badania nie wskazały negatywnego wpływu na mowę dziecka.