Metoda Vojty

Profesor Vaclav Vojta wniósł ogromny wkład w opracowanie skutecznych działań na rzecz niemowląt dotkniętych uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Uszkodzenie takie powstaje w okresie patologicznej ciąży lub powikłanego porodu i determinuje od pierwszych dni lub tygodni życia dziecka jego kontakt ze światem. Uszkodzenie mózgu prowadzi do zaburzeń na drodze nerwowej i sprawia, że procesy kontroli ciała, wykonywania swobodnego ruchu, a także reakcje odruchowe od początku przebiegają nieprawidłowo. Ze względu na niedojrzałość noworodka bardzo trudno jest w tym wczesnym okresie odróżnić normalne reakcje niemowlęcia od nieprawidłowych. Z czasem coraz bardziej widać różnice zachowania dzieci zdrowych i tych, których układ nerwowy uległ uszkodzeniu. Im jednak jest później i im wyraźniej widać patologię, tym bardziej utrwalone są nieprawidłowe wzorce ruchu i można jedynie próbować zmniejszyć kalectwo dziecka poprzez zastosowanie różnorodnych metod rehabilitacji, lecz nie ma już szansy na powrót prawidłowej funkcji organizmu.

Profesor Vaclav Vojta opracował diagnostyczną i terapeutyczną metodę, której zastosowanie skutecznie wspiera lekarza, terapeutę i rodziców w walce o zdrowie dziecka. Diagnostyczna metoda Vojty opiera się na znajomości prawidłowych i nieprawidłowych wzorców ruchu, należnych kolejnym etapom rozwoju w pierwszym roku życia. Wiedza ta nosi nazwę kinezjologii. Drugim elementem diagnostyki zaburzeń neurologicznych niemowląt wg Vojty jest stwierdzenie faktu, że już noworodek reaguje automatycznie, odruchowo na zmianę położenia swego ciała w przestrzeni. Vojta nazwał to reaktywnością posturalną, bowiem ośrodkowy układ nerwowy odpowiada typowym wzorcom zmiany postawy ciała dziecka na typowy bodziec płynący z dotykanych przez badającego receptorów skórnych niemowlęcia, rozciąganych receptorów włókien mięśniowych, z narządów wewnętrznych, zmieniających swoje położenie, a w końcu z receptorów wzrokowych. Typowy sposób badania powinien u zdrowego niemowlęcia wywołać typowy wzorzec reakcji posturalnej. Jeśli ośrodkowy układ nerwowy niemowlęcia uległ uszkodzeniu, jego reakcja na typowy bodziec będzie nieprawidłowa, odmienna od wzorca.

W ten sposób, przy pewnym doświadczeniu lekarza i przy zastosowaniu oceny odruchów należnych okresowi niemowlęcemu, możemy wcześnie, bo na przełomie pierwszego i drugiego kwartału życia dziecka, ustalić odchylenia od normy, ich nasilenie, oraz płynące z tego zagrożenie dla dalszego rozwoju. Wczesna selekcja niemowląt z zaburzeniami koordynacji nerwowej pochodzenia ośrodkowego pozwala na wczesne rozpoczęcie rehabilitacji ruchowej.

Terapeutyczna metoda Vojty polega na wywołaniu u stymulowanego dziecka globalnych kompleksów ruchowych w postaci odruchowego obrotu lub odruchowego pełzania. Poprzez drażnienie określonych miejsc - stref wyzwalania - na ciele dziecka, które ułożone jest w pozycji aktywującej, dochodzi do aktywacji ośrodkowego układu nerwowego i pobudzenia wszystkich mięśni szkieletowych. Mięśnie pobudzane są w ściśle określonej kolejności i dokładnie zdefiniowanej koordynacji. Ośrodkowy układ nerwowy aktywizowany jest począwszy od swoich najniższych, rdzeniowych połączeń aż do poziomu podkorowego i korowego. Wywoływany wzorzec ruchowy jest wrodzony i odpowiada w swoich wzorcach częściowych (składowych ruchu poszczególnych odcinków ciała) programowi indywidualnego rozwoju człowieka. Program rozwoju każdej funkcji organizmu, także program rozwoju ruchowego, jest ściśle zdefiniowany i postępuje u zdrowego niemowlęcia w określonym tempie, sekwencji i czasie. U dziecka z uszkodzeniem układu nerwowego program ten nie może być prawidłowo realizowany.

Odwołanie się metody Vojty do programu ontogenetycznego poprzez wywołanie wzorców ruchowych, zbliżonych w swym kształcie do idealnej motoryki, pozwala dostarczyć dziecku wrażeń czuciowych i ruchowych, których ono samo nie może wyzwolić na skutek uszkodzenia mózgu. Poprzez wielokrotne powtórzenie aktywacji mięśni zgodnie z prawidłowym programem rozwoju ruchowego następuje utrwalenie w skutkach nerwowych właściwego sposobu ruchu, stopniowo pojawia się poprawa funkcji podporowych, chwytnych itd., mimo że nie trenuje się chwytania, podporu, siadu. Kompleksy odruchowego pełzania i obrotu zawierają takie elementy, które służą poruszaniu się, czyli lokomocji. Stąd wyzwalanie tych odruchowych globalnych wzorców ruchu nazwał autor metodą odruchowej lokomocji.

Dzięki wczesnej diagnostyce możliwe jest zastosowanie terapeutycznej metody Vojty, zanim nieprawidłowe sposoby reagowania ruchowego, tzw. wzorce zastępcze, utrwalą się u pacjenta na poziomie kory mózgowej. Wczesna terapia Vojty pozostawia trwały ślad w mózgu i, w korzystnym przypadku, także w powstającym schemacie ciała. Stosuje się różne pozycje wyjściowe i różne kombinacje stref wyzwalania w zależności od celu terapii i możliwości pacjenta. Program leczenia ustala terapeuta i on jest odpowiedzialny za prawidłowe przekazanie instrukcji rodzicom. Rodzice pracują z dzieckiem po kilka minut cztery razy dziennie. Następująca w czasie terapii synergistyczna praca mięśni wpływa na uzyskanie właściwej postawy i zbliżone do idealnego ukształtowanie kręgosłupa, co jest podstawą dla prawidłowo wykonanego ruchu wszystkich odcinków ciała.

Metoda znalazła zastosowanie u niemowląt zagrożonych nieprawidłowym rozwojem i mózgowym porażeniem dziecięcym, w przypadkach wady układu nerwowego, tzw. przepukliny oponowo-rdzeniowej, w uszkodzeniach obwodowego układu nerwowego, jakim jest okołoporodowe lub pourazowe uszkodzenie splotu barkowego, w leczeniu wad postawy i kręczy szyi, dysplazji bioder pochodzenia nerwowo-mięśniowego, w artrogrypozie. Może być stosowana u ludzi starszych po udarach mózgowych i u pacjentów nieprzytomnych także w celu poprawy koordynacji mięśni oddechowych, koordynacji ślinienia i połykania. Ma zastosowanie we wspomaganiu rozwoju dzieci z zespołem Downa.